Tukkers en het Twents dialect

Tukkers

Op Twentenaren (Tukkers) werd in het verleden door mensen uit de Randstad vaak neergekeken als een eigenaardig, stug en apart boerenvolk uit het oosten des lands met een raar ‘accent’. De imagoverbetering hebben we met name te danken aan o.a. Herman Finkers’ karakteristieke cabaretshows waarin hij het stereotiepe karakter van de Twentenaar met zijn vreemde accent en droge humor treffend neerzet. Mede dankzij Finkers’ cabaretshows, en later de Twentse serie ”Van jonge leu en oale groond” (Nijenhuis/Finkers) kreeg het Twentse dialect ook meer bekendheid en waardering.

Taal of dialect

Het Twents is een Westfaals dialect van de Nedersaksische taal. Nedersaksisch is een van de drie erkende streektalen in Nederland. Er bestaan in Nederland meerdere varianten van het Nedersaksisch. Belangrijke verschillen doen zich voor in Drenthe en tussen delen van oostelijk Overijssel, de Veluwe en de Achterhoek. De dialecten uit het oosten van Overijssel vormen het Twents, terwijl het Sallands wordt gesproken in het westen van Overijssel. (m.u.v. de Kop van Overijssel) Volgens de Taaltelling Nedersaksisch uit 2005 spreekt ongeveer 62% van de Twentse bevolking dagelijks Twents. In het Twentse verenigingsleven en in primaire en secundaire sectoren is het naast Nederlands een belangrijk communicatiemiddel.

© Tweantse Zaakn

Variatie in dialecten

Twents wordt gesproken in de meeste Twentse gemeenten, maar niet overal: de meest westelijke plaatsen, zoals Hellendoorn en Nijverdal, hebben een Sallands (overgangs)dialect, dat zich vooral uit in verkleinwoorden op -ie, waar andere soorten Twents een -ke hebben: Hengeloos beumke is in het Hellendoorns een beumpie. Sprake van één homogeen dialect in de rest van het gebied is er evenmin. Woorden en uitdrukkingen kunnen per dorp of stad verschillen. Het meest afwijkend is het Vriezenveens, dat veel van het Sallands heeft maar eigenlijk noch bij het Twents, noch bij het Sallands kan worden ingedeeld. De meest oostelijke plaatsen waaronder Denekamp en Oldenzaal, kennen naast iej nog doe voor “jij”. Een ander regionaal verschil is neet of nit (in het westen) tegenover nich (in het oosten) voor niet. Almelo, Hengelo en Enschede liggen tegenwoordig ten westen van de doe/iej-lijn maar grotendeels nog ten oosten van de neet/nich-lijn.

Dagelijks gebruik

Doordat jongeren met de Nederlandse taal worden opgevoed, maar de ouders onderling zelf Twents spreken, krijgen de jongeren in feite een tweetalige opvoeding. Dit heeft als gevolg dat Twentse jeugd veel code-switcht; zinnen worden bijvoorbeeld in het Twents begonnen, maar in het Nederlands geëindigd, of vice versa.

De woordenschat van het Twents is aan sterke invloed van het Nederlands onderhevig. Veel traditioneel Twentse woorden vervallen, terwijl er een Nederlands of Engels woord voor terugkomt, al dan niet met vertwentste uitspraak. Vaak handelt het hier om woorden die cultureel bepaald zijn. Een voorbeeld hiervan is het Twentse woord voor “wasknijper”. Het traditionele woord hiervoor is tuugpinne, maar omdat het woord tuug (klederdracht) niet meer wordt gebruikt (omdat de mensen geen klederdracht meer dragen), is tegenwoordig het vertwentste wasknieper gebruikelijker.

Twents wordt steeds vaker ingezet in marketingstrategieën: steeds meer bedrijven kiezen voor een Twentse slogan.